Taalvondst Vrijdag #6 | Wachten doe je wel/niet met smart
Dag taalvrienden van het goede leven. Deze week hebben maar liefst twee verschillende mensen gezegd en/of geschreven dat ze ‘met smart’ op mij (of iets van mij) aan het wachten waren, iets dat ik eerlijk gezegd niet heel regelmatig hoor. Of beter: te weinig, ik hoor het te weinig. Hoe dan ook, we gaan het deze week hebben over smart!
En dit begint met een bekentenis. Ik heb lange tijd gedacht dat de mensen het fenomeen ‘wachten met smart’ verkeerd gebruikten. Smart is namelijk in de eerste plaats verdriet. Diep verdriet, zegt de Dikke van Dale zelfs. Als iemand zegt dat hij of zij of X met smart op je wacht betekent dat dus dat diegene met diep verdriet op je wacht, en ik weet niet of dat nou precies de emotie is die de afzender van die zin in gedachten had.
Maar wat zag mijn oog, toen hij door de archieven van de etymologiebank en Ensie en woorden.nl aan het struinen was: in de twééde plaats betekent smart groot ongeduld en verlangen. Dit betekent dus dat de mensen gewoon hartstikke gelijk hadden met hun smartgebruik. Zo zie je maar: zelfs uw favoriete schrijver van een op vrijdag gepubliceerde taalrubriek heeft het weleens mis.
Voor de herkomst van het woord smart gaan we trouwens héél erg ver terug in de tijd. En zoals zoveel leed hebben we ook smart aan onze oosterburen te danken: in 1254 dook het woord smart voor het eerst op in onze Nederlandse taal, geëvalueerd uit het Oudhoogduitse smerza en smerzo. Wat in het Duits vervolgens weer is veranderd in schmerz: pijn. Zo is ook dat cirkeltje weer ganz herum.
Je kunt dus wachten met smart, je kunt smart delen (want dat is tenslotte halve smart) en… je kunt er een goed moppie over zingen.
Ja, we gaan het nog heel even hebben over het levenslied der liederen: de smartlap (zet voor het extra stukje sfeer deze parel anders even op).
De smartlap. Je weet wel. Een sentimenteel levensliedje, een populaire ballade met een dramatische afloop, een overdreven gevoelig lied over het leven, een sentimenteel lied over tragische gebeurtenissen in het leven, een benaming voor het levenslied en dan vooral voor die vormen van het levenslied waarin een larmoyante (lar·moy·ant, bijvoeglijk naamwoord, overdreven sentimenteel) geschiedenis wordt verteld.
Alex de Haas, een inmiddels gestorven oud-cabaretier, is volgens de overlevering de bedenker van het fenomeen smartlap. Het is een jong woord, ontstaan in de jaren zestig, toen (ik citeer) velen naar aanleiding van de successen van de Zangeres Zonder Naam een weerzin opbouwden tegen het genre. Deze niet-liefhebbers spraken badinerend van een smartlap, naar analogie van de Duitse woorden Schmachtlappen (zwijmelaar) en Schmachtfetzen (sentimenteel lied). Weer die Duitsers dus.
Zeg je smartlap, dan zeg je de Zangeres Zonder Naam. Vader Abraham. Je zegt Manke Nelis, Heintje Davids, Ronnie Tober, Jacques Herb en Ben Cramer. Je zegt misschien ook wel Jannes, Wilma en Corry en De Rekels. Je zegt Saskia, je zegt Serge, je zegt Lucas en je zegt Gea. Je zegt Willy Alberti. Je zegt André Hazes.
Maar wat je vanaf nu dus ook moet zeggen, wanneer je in de kroeg staat en het larmoyante levenslied weer wordt gedraaid: Alex de Haas.
Proost en tot volgende week. Ikzelf wacht alweer… met smart. En sorry voor de vele schuingedrukte teksten van vandaag.
